به نام خدا

دو اصطلاح و یک تحلیل جریان شناختی سیاسی (قسمت دوم)

در شرایط کنونی با نزدیک شدن به پایان کار دولت دهم و با حساسیت مردم به مسائل اقتصادی و احساس نیازی که در زمینه‌هایی چون کارآمدی، رفع مشکلات معیشتی و اقدام فعالانه در فضای جامعه می‌شود؛ باید مراقب بود که اتفاق و اشتباهی که در سال‌های پس از جنگ صورت پذیرفت دوباره تکرار نشود و همان‌گونه که تکنوکرات‌ها در غفلت همگان به نام سازندگی و شایسته سالاری بر اریکه‌ی قدرت تکیه زدند و نتیجه‌اش شد دموکراسی‌خواهی الیتیستی اصلاحات، پراگماتیست‌ها با نقد ناکارآمدی جریان موجود ویا شعارهای مبهم وبه نام کارآمدی و تبلیغ عمل‌گرایی ؛ بر مدیریت اجرایی کشور تفوق نیابند.

   لذا پراگماتیسم زمانی موفق خواهد بود که  :

   1-از میان نیروهای انقلابی نظام ،  سر بر آورد تا مقاومت‌ها در برابر آن کمتر باشد

 و 2- قرائتی التقاطی برای خود به وجود آورد تا نیروهای انقلاب شمایل اصلی این جریان را درک وفهم نکند.

   در فضای فعلی کشور ؛سخن گفتن از عمل‌گرایی، کارنامه‌ی موفق، مدیریت کار آمد و... که در ورایش می‌توان ریشه‌های پراگماتیسم را جست، از سوی برخی چهره‌های شاخص انقلاب و دفاع برخی اصلاح‌طلبان از برخی چهره‌های شاخص اصول‌گرایی را می‌توان در همین چارچوب تحلیل و تفسیر نمود.

   اگر در انتخابات آینده‌ی ریاست‌جمهوری، پراگماتیست‌ها بتوانند پیروز انتخابات شده و بر مسند مدیریت اجرایی کشور تکیه زنند؛ جریان انقلاب اسلامی را با چالشی جدّی مواجه خواهد کرد.

 در دوران حاکمیت پراگماتیست‌ها بر خلاف دوران تکنوکرات‌ها، نه دموکراسی‌خواهی نخبه‌گرایانه بلکه دموکراسی‌خواهی پراگماتیستی و پوپولیستی ظهور خواهد کرد.

      این بدان معناست که اگر دموکراسی‌خواهی الیتیستی برای مقابله با نظام، اقدام‌هایی از قبیل ایجاد تشنج در فضاهای دانشجویی و در میان سیاست‌مداران و مدیران را در دستور کار داشت و عقبه‌ی خود را در یارگیری از میان نخبگان و مدیران می‌دید؛ اما جریان دموکراسی‌خواهی پوپولیستی و عوام‌فریبانه برای مقابله با نظام به نام رضایت‌مندی مردم و رفاه بیشتر ایشان ،اقدام به بسیج سازماندهی شده‌ی توده‌ها از جمله طبقه‌ی کارگر خواهد نمود.

این یعنی عقبه‌ی اجتماعی نظام را در برابر نظام قرار دادن.

مهم‌ترین عمل آنان برای تحقق این سناریو ،گذار دادن جامعه از آرمان‌گرایی و ارزش‌های اسلامی  به  رفاه‌طلبی و نگاه این جهانی به مسائلی نظیر کارآمدی، فایده‌مندی و... خواهد بود؛ یعنی در این سناریو دیگر مباحث اندیشه ای جایگاه مهمی نخواهد داشت وبیشتر ، بزرگ نمایی نقاط ضعف وبرنامه ریزی جهت دار به سوی کار آمدی دنیوی در دستور کار است .

 البته محوری‌ترین و اصلی‌ترین کار پراگماتیست‌ها برای مقابله با نظام اسلامی تأسیس «کمپین»ها و «ان.جی.او»ها و راه‌اندازی نهادهای خیریه و در نهایت گسترش بنیادهای رفاهی و بنگاه‌های اقتصادی در موازات هم است، تا در این فرآیند عرصه‌ی عمومی و حوزه‌های اجتماعی کشور را در سیطره‌ی سرمایه‌داری قرار دهند تا جایی که قدرت نظام جمهوری اسلامی را تضعیف نمایند

    این جملات «سعید حجاریان» که به تازگی گفته است :  «تشکیلات که فقط حزب نیست. مگر کار تشکیلاتی فقط کار حزبی است؟ در کنار کار حزبی فعالیت «ان.جی.او»ها کارهای عام المنفعه و نظایر آن نیز می‌تواند بستری برای ایجاد سازمان و تشکیلات باشد... اصلاً نمی‌خواهیم در انتخابات کاندیدا بشویم؛ مجلس هم نخواستیم برویم، ولی کار خیریه که می‌توانیم بکنیم.» (4) را می‌توان به منزله‌ی حرکت اصلاح‌طلبان در همین مسیر دانست.

      باید با کسب تجربه از گذشته، خطر پراگماتیست‌ها را درک نماییم ؛لذا تذکر چند نکته ضروری است :

   1. از آنجایی که نقد پراگماتیسم کار بسیار ظریفی است باید مراقب بود که در مسیر نقد آن وارد مسائل انتزاعی نشد، یعنی در صورت دفاع پراگماتیست‌ها از خود، آن هم با شعار مدیریت کارآمد، نباید گفته شود کارآمدی مهم نیست  و مهم ، صرفاً تعهد است ؛ بلکه باید قرائت مد نظر انقلاب اسلامی را از کارآمدی ارائه نمود. کارآمدی‌ای که در چارچوب مدل پیشرفت جمهوری اسلامی و در راستای مدیریت علمی و فقهی تبیین شده باشد.

    2. در راستای مقابله با تبلیغات پوپولیستی (5) پراگماتیست‌ها که با شعار رضایت‌مندی و فایده‌مندی عمومی صورت می‌پذیرد؛ می‌باید به تبیین گفتمان خدمت که از سوی امام عظیم الشأن راحل و مقام معظم رهبری ارائه و تأکید شده، پرداخته شود. در تبیین این گفتمان ، مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «بزرگ‌ترین مبارزه با آمریکا، خدمت به این مردم است هر که می‌خواهد با آمریکا مبارزه‌ی اساسی کند باید به این مردم خدمت کند. هر که می‌خواهد با دشمنان مبارزه عملی کارآمد کند، با فساد مبارزه کند. ابزارهای دشمن در درون کشور و نظام ما عبارت است از فساد، تبعیض و فاصله‌ی طبقاتی، ما باید با این‌ها مبارزه کنیم.»(6)

 البته باید توجه داشت که پراگماتیست‌ها هم بر این گفتمان؛ بدل خواهند زد و آن را مصادره خواهند کرد همان‌گونه که در گذشته دموکراسی‌خواهان الیتیستی شعار «سه سید فاطمی خمینی، خامنه‌ای، خاتمی» را سر داده و ولایت را مصادره نمودند.

  3. بسط فلسفه و مباحث نظری و گسترش کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاد اندیشی می‌تواند مانع جدّی گسترش پراگماتیسم در جامعه شود؛ چرا که اساساً پراگماتیسم در پی بحران معرفت شناسی اومانیستی در قلمرو مقوله‌ی حقیقت در اواخر قرن نوزدهم در آمریکا پدید آمده است و معتقد است که دیگر نباید به مباحث منطقی و فلسفی پرداخت و صِرف سودمندی یک انگاره ، کافی است تا آن را مساوی  با حقیقت بدانیم.

     ریچارد رورتی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان پراگماتیسم، در تبیین مدل خود برای تحقق لیبرال دموکراسی می‌گوید: «روند سست کردن فلسفه برای استحکام بخشیدن به نهادهای لیبرالی است.»(7)از این رو مباحث نظری درباره‌ی توسعه و مدل‌های اجتماعی، اقتصادی و... آن، چالشی جدّی برای پراگماتیست‌ها خواهد بود.

  4. چشم اسفندیار(یا پاشنه ی آشیل)(نقطه ی ضعف) همه‌ی مدل‌های توسعه‌ی لیبرال دموکراسی، بحث تحقق عدالت است. سیاست‌های لیبرالیستی و از آن جمله سیاست‌های پراگماتیستی به سرعت موجب افزایش شاخص ضریب جینی در جامعه شده و به فاصله‌ی طبقاتی بسیار فاحشی منجر می‌شود؛(چنان که نمونه ها ی بارز آن را در کشورهای آمریکا واروپا مشاهده می کنید) از این رو پرداختن به عدالت و تبدیل آن به یک مطالبه و گفتمان همگانی، پراگماتیست‌ها را هم در حوزه‌ی جذب اجتماعی و هم در حوزه‌ی اِعمال سیاست‌ها ، با چالشی جدّی مواجه می‌نماید.

   5. با مد نظر قرار دادن نحوه‌ی ظهور تکنوکرات‌ها که از دل نیروهای خط امامی سر برآوردند و سرانجام آن‌ها ؛  جریان  پیروان نظام اسلامی یابگو اصول‌گرایی باید با کسب تجربه از گذشته، خطر پراگماتیست‌ها را درک نماید و با جدا کردن خط خود از پراگماتیست‌ها و تقابل با آن‌ها ،مانع استفاده‌ی این جریان از عنوان ولایت مدار، اصول‌گرا وخط امامی بودن برای خود شود چراکه عنوان ولایت مداری در جامعه بسیار رأی آور است ./.

پی نوشت

(1)-جامعه‌شناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی) ؛ حسین بشیریه ، نشر نی، ص 65

(2)-فرهنگ واژه ها ، عبدالرسول بیات وهمکاران ،پراگماتیسم ص 83 -94

(3)-شورای روابط خارجی آمریکا، سازمانی مستقل و غیر دولتی است که در سال 1921 تاسیس شده و دفتر اصلی آن در نیویورک واقع شده است. رئیس این شورا ریچارد هاس است که از جولای 2003 در این سمت قرار دارد. وی در سیاست خارجی آمریکا، امنیت بین الملل، جهانی سازی، آسیا و خاورمیانه تخصص دارد .این شورای  با هدف ارتقا سطح آگاهی سیاست خارجی فعالیت می کند و این کار را از طریق پوشش به موقع بدون تعصب و عمیق مسائل سیاست خارجی و بین الملل انجام می دهد. 

(4)- سعید حجاریان از تئورسین های   نظریه ی توسعه ی سیاسی و جریان اصلاحات در ایران : مصاحبه با روزنامه‌ی آرمان، سه شنبه 31 مرداد 1391، ص6

(5)- عَوام‌گرایی یا پوپولیسم (Populism  )‏ آموزه و روشی سیاسی است در طرفداری کردن یا طرفداری نشان دادن از حقوق و علایق مردم عامه در برابر گروه دانش‌آموخته و نخبه .

(6)-بیانات معظم له در مراسم سالگرد امام خمینی(رحمت‌الله‌علیه)، 14 خرداد 1382

(7)- ریچارد رورتی،   پیشامد، بازی و همبستگی، ترجمه‌ی پیام یزدان‌جو، نشر مرکز، ص 125 ( ریچارد مک کی رورتی ( 1931– 2007)، از مهم‌ترین فیلسوفان تحلیلی معاصر و به‌عقیده ی برخی بزرگترین فیلسوف آمریکایی است. وی نظرات بدیعی در سنت پراگماتیستی ارائه کرده است. هرچند برخی او را به‌دلیل عقاید نسبی‌گرایانه‌اش پسامدرن دانسته‌اند ؛ لذا باید او را فیلسوف پسا تحلیلی post-analytical  عمل گرا  بنامیم).

 برای تبیین وتفصیل بیشتر این تحلیل می توانید به این آدرس مراجعه نمایید :  

www.borhan.ir/NSite/FullStory/News/?Id=3995