به نام خدا

 امام علی (ع )  فرمود ند «رُبَّ عالِم  قد قَتلَه جهلُه و علمُه معه لایَنفعُه  » (1)چه بسا دانشمندی که جهلش او را از پای درآوَرَد ودانش او همراهش باشد اما سودی به حال او نداشته باشد.

دو نکته:

اول : باتوجه به این که جمله»و علمه معه لاینفعه « جمله حالیه است , از آن استفاده می شود که آن دانشمندانی که به سبب جهل، هلاک می شوند, علمشان می توانسته سبب نجاتشان باشد و حامل علم نافع بوده اند؛ اما به حالشان سودی نبخشیده است .

 دوم: براساس نقل ابو مخنف در کتاب  «جُمَل »  این سخن را امیرالموئمنین علی (ع)هنگام خروج «طلحه و زبیر و عایشه » به سوی بصره برای جنگ جمل , ایراد فرموده اند(2)یعنی

این افراد با این که نسبت به حق ؛ عالم بودند و می دانستندحق با علی (ع ) است و  بارها حدیث «علی مع الحق و الحق مع علی یدور حیثما دار »علی با حق است و حق با علی و دائرمدار وهمراه اوست ؛ را از زبان پیامبر اکرم (ص) شنیده بودند اما امیال و مطامع دنیوی وعدم بصیرت ، جلوی عقل آنان را گرفت و به عملی جاهلانه دست زدند که موجب هلاکت آنان شد . بنابراین مقصود از جهل در عبارت»رب عالم قد قتله جهله « معنایی در مقابل عقل است .
آری !درروایات زیادی ، عقل و جهل مقابل هم به کار رفته است (3)عقل یعنی عمل حکیمانه و خردمندانه و جهل یعنی عمل غیرحکیمانه واقدام غیرعاقلانه . عبارت»رب عالم قد قتله جهله « یعنی چه بسیارند کسانی که حامل علم و دانش هستند اما از آن بهره نمی برند و عملشان جاهلانه و غیرحکیمانه  است . چرا که هوا و هوس و امیال و مطامع بر عقل آنان غالب شده و به جای تصمیم عاقلانه , تصمیمی برخلاف حکمت و علم گرفته اند مانند طلحه وزبیر وامثال ایشان .

 حاصل سخن اینکه: مقصود حضرت امیرالمؤمنین (ع ) این است که : چه بسیار حاملان علمی که به جای بهره بردن از علم خود و عمل کردن براساس آن و رسیدن به نجات و سعادت ؛هواها و امیال دنیوی ومادی و مطامع نفسانی بر عقل آنان غلبه می کند و در نهایت تصمیمی غیرعاقلانه و جاهلانه گرفته و هلاک می شوند.

مصداق این سخن هر علمی  می تواند باشد. چه بسا کسانی که از علم دین نیز برخوردارند اما عملشان , عملی  جاهلانه و غیرعاقلانه است و هلاک می شوند و این به سبب غلبه هواها و خواهشهای نفسانی  بر عقل آنان و تصمیم گرفتن بر خلاف علم و دانششان است./.  .به خدا پناه می بریم

1-    نهج البلاغه ، حکمت  107(ترجمه ی استاد دشتی )   

2-    ترجمه و شرح نهج البلاغه، آیت الله مکارم , ج 3, ص520

3-    رجوع شود به: اصول کافی ، ج 1 کتاب العقل والجهل